Uzależnienie od papierosów

            Załóżmy, że papierosy są nieznane na świecie. Ktoś ma pomysł na ich produkcję. Nie tylko, że nie uzyskałby zgody ale uznano by go za osobę próbującą wprowadzić do handlu środek o działaniu narkotycznym. Jednak papierosy istnieją na rynku od ponad stu lat. Zakaz sprzedaży wywołałby katastrofę ekonomiczną dla wielu milionów ludzi na świecie żyjących z produkcji, dystrybucji, reklamy i sprzedaży wyrobów przemysłu tytoniowego. Ubocznym skutkiem działania tego przemysłu jest uzależnienie od papierosów oraz szereg chorób wywołanych przez ich palenie, także bierne. Nałóg papierosowy jest najbardziej rozpowszechnionym uzależnieniem na świecie. Liczba nałogowych palaczy przewyższa liczbę alkoholików. Według danych WHO na świecie pali obecnie ok. 1,1 mld osób. Liczba zgonów spowodowanych paleniem wykazuje tendencję wzrostową: od 3 mln w roku 1990 do szacunkowo 8,4 mln w roku 2020. W Polsce wg danych WHO pali około 9 mln osób (40% mężczyzn oraz 20% kobiet.

            Uzależnienie od papierosów często nazywa się nikotynizmem. Wynika to z faktu, że najpopularniejszy składnik papierosów to nikotyna, która jest alkaloidem występującym w liściach i korzeniach tytoniu. Otrzymuje się ją na drodze destylacji tytoniu. Stosowana w garbarstwie oraz jako składnik środków owadobójczych. Dobrze absorbuje się z układu oddechowego, błony śluzowej oraz skóry. Poza tym łatwo przenika przez łożysko do płodu a przez skórę do mleka matek karmiących. Okres biologicznego półtrwania nikotyny wynosi około 2 godzin, co oznacza, że po upływie tego czasu stężenie nikotyny u palacza obniża się o połowę i mogą pojawić się objawy jej niedoboru i chęć sięgnięcia po następnego papierosa.

            Nikotyna w niskich dawkach (1-3 mg), podobnie jak acetylocholina, wykazuje działanie stymulujące. W bardzo dużych dawkach powoduje śmierć w rezultacie zablokowanie działania systemu nerwowego poprzez blokadę przewodnictwa nerwowego.

            Nikotyna jest substancją, która uzależnia pobudzając ośrodek nagrody w mózgu. Jej używanie powoduje ponadto zwiększenie wydzielania dopaminy, która też daje uczucie zadowolenia po zapaleniu papierosa, co z kolei potęguje nałóg. Gdy poziom dopaminy spada, pojawia się wewnętrzny niepokój, lęk, a nawet depresja. By tego uniknąć palacz ponownie sięga po papierosa.

            Należy jednak pamiętać, że papierosy to nie tylko nikotyna. Są one mieszaniną około 4000 związków chemicznych mogących uszkadzać nie tylko narządy, ale wpływać praktycznie na wszystkie procesy życiowe organizmu. Wśród nich ponad 40 substancji ma działanie rakotwórcze.

Najbardziej toksycznie składniki papierosów:

• aceton – rozpuszczalnik organiczny, składnik farb i lakierów

• metanol –trujący alkohol powodujący ślepotę

• naftalen – środek owadobójczy

• tlenek węgla – składnik spalin, gaz powoduje zaczadzenie

• toulidyna – rozpuszczalnik stosowany w produkcji barwników, działa silnie rakotwórczo

• amoniak – parząca substancja, drażniący gaz, stosowany w chłodnictwie, składnik nawozów sztucznych,

• arsen –składnik chemicznych środków bojowych,

• dibenzoakrydyna – stosowana w produkcji barwników ma działanie rakotwórcze

• fenol – (kwas karbolowy) składnik środków żrących,

• butan – gaz pędny, stosowany do wyrobu benzyny syntetycznej,

• dichlorodifenylotrichloroetan (ddt) bardzo silny środek owadobójczy o działaniu rakotwórczym,

• naftyloamina – składnik barwników, stosowany w drukarstwie,

• piren – pochodna sadzy stosowana w syntezie organicznej uszkadza nerki i wątrobę, działa rakotwórczo

• dimetylonitrozoamina – silna substancja rakotwórcza, stosowana w przemyśle chemicznym,

• kadm – trujący i rakotwórczy metal ciężki,

• benzopiren – obecny w spalinach samochodowych, silnie rakotwórczy,

• chlorek winylu – stosowany w produkcji plastiku,

• cyjanowodór – kwas pruski, stosowany w komorach gazowych podczas ii wojny światowej,

• uretan – organiczny środek rakotwórczy,

• toluen – rakotwórczy rozpuszczalnik przemysłowy,

• polon–210 – pierwiastek promieniotwórczy (Krzyżanowska, Głogowski 2004):

            Nałogowe palenie papierosów powoduje, że substancje smoliste, które zawiera tytoń osadzają się na ścianach płuc niszcząc pęcherzyki płucne oraz uszkadzając krtań a w niej struny głosowe. Inne choroby będące rezultatem palenia papierosów to miedzy innymi rak płuc, chroniczny nieżyt oskrzeli, rozedma płuc, astma oskrzelowa, choroba wieńcowa. Częstość zachorowań i liczba zgonów z powodu zawału serca, tętniaka aorty, nadciśnienia tętniczego, schorzeń degeneracyjnych mięśnia sercowego, naczyń mózgowych i naczyń obwodowych, krwotoku mózgowego jest znacznie większa u osób palących w porównaniu z niepalącymi. Palenie papierosów prowadzi także do zwiększenia zawartości cholesterolu we krwi.

            Osoby planujące potomstwo powinny być świadome ryzyka, jakie niesie palenie tytoniu zarówno podczas ciąży, jak i po urodzeniu dziecka. Z wielu badań naukowych i obserwacji klinicznych wiadomo, że palenie tytoniu przez ciężarną kobietę powoduje zahamowanie wzrostu płodu a ponadto zwiększa ryzyko wystąpienia zespołu zaburzeń oddechowych u noworodka (utrudnienia oddychania wskutek niedostatecznego rozprężania się płuc), niskiej wagi urodzeniowej, poronienia, porodu przedwczesnego a nawet śmierci noworodka.

            Dym papierosowy bywa szkodliwy także dla osób niepalących gdyż jest najczęstszym źródłem substancji uczulających w naszym otoczeniu. Wymuszony kontakt z dymem tytoniowym może prowadzić nie tylko do łzawienia oczu, kaszlu i napadów astmy, ale również do wielu poważnych chorób. Żony palących mężów chorują dwukrotnie częściej na raka płuc niż partnerki mężczyzn niepalących. Badania naukowe wskazują na znaczący związek wymuszonego biernego palenia z zawałem serca. Dzieci mieszkające z palącymi osobami są także ofiarami biernego palenia.

            Nałogowi palacze papierosów stają często wobec dylematu, czy palić dla przyjemności, czy rzucić palenie wobec niebezpieczeństwa licznych chorób. W przeciwieństwie do innych uzależnień palacze na ogół nie zaprzeczają swojemu nałogowi.  Wiele takich osób zgłasza się na leczenie (do mnie przeważnie pod hipnozą), nie wykazując jednak często prawdziwej motywacji do zerwania z nałogiem. Deklaratywnie chcą przestać palić, twierdząc równocześnie, że mają słabą wolę. Na terapeutę chcą zrzucić cały wysiłek uwolnienia się z nikotynizmu a od hipnozy oczekują zniesienia przykrych doznań związanych z abstynencją.

Ludzie ze słabą motywacją zwykle wracają do nałogu, podczas gdy osoby z silną są w stanie rzucić papierosy nawet bez pomocy terapeuty. Najczęściej przyczyną podejmowania prób uwolnienia się od papierosów są względy zdrowotne, finansowe i estetyczne oraz troska o dobro dzieci.

            Uzależnienie od papierosów rozpoznaje się tak jak każde inne uzależnienie. Zazwyczaj gdy wystąpią charakterystyczne objawy. W przypadku papierosów są to:

•          przymus palenia papierosów

•          zespół abstynencyjny

•          nieudane próby zerwania z paleniem

•          trwanie w nałogu mimo świadomości niekorzystnego oddziaływania papierosów na zdrowie i życie.

            W leczeniu uzależnienia od papierosów stosowane są:

•          Psychoterapia behawioralna - mająca na celu zniechęcenie do palenia; oparta na teorii uczenia się i warunkowania.

•          Samokontrola - wymaga aktywnego udziału palacza, który przez cały czas terapii sam się kontroluje.

•          Terapia grupowa - celem jest zapewnienie wzajemnego wsparcia oraz edukacja zdrowotna. Grupy takie starają wzmocnić motywację palaczy w dążeniu do rzucenia papierosów.

•          Nikotynowa terapia zastępcza (NTZ) – to metoda leczenia farmakologicznego, która łagodzi objawy głodu nikotynowego. Leczenie za pomocą NTZ stosuje się w dwóch etapach:

1.         Przyjmowanie nikotyny (w gumie do żucia lub plastrach) co minimalizuje objawy głodu nikotynowego i pozwala pacjentowi zapanować nad odruchami związanymi z uzależnieniem

2.         Stopniowego zmniejszania dawki nikotyny aż do całkowitego jej wyeliminowania. Jako metody pomocnicze są w takich przypadkach pomocne hipnoza i akupunktura (metoda opiera się na założeniu, że pomiędzy odpowiednimi punktami ciała, zwłaszcza na uchu, a poszczególnymi narządami istnieje ścisły związek. Stymulacja odpowiednich miejsc na uchu przyśpiesza proces odtruwania organizmu, wpływa na zmianę smaku papierosa, umacnia determinację pacjenta).

•          Środki pomocnicze i awersyjne (papierosy elektroniczne, atrapy papierosów, specjalne filtry, płyny do płukania ust pogarszające smak papierosów).

            Bardzo skutecznym narzędziem w walce z nałogiem palenia tytoniu okazują się medialne kampanie zdrowotne. W Polsce przykładem są dwie ogólnopolskie akcje przeciw tytoniowe: "Światowy Dzień bez Tytoniu" (obchodzony 31 maja każdego roku) oraz listopadowa akcja "Rzuć palenie razem z nami". Zauważalne zmniejszenie popytu na papierosy spowodowało wielką akcję reklamową producentów wyrobów tytoniowych. Na efekt walki medialnej trzeba jeszcze poczekać.

Praktyka kliniczna pokazuje , że jedną z najskuteczniejszych metod terapii nikotynizmu jest hipnoza. Jest ona stosowana w terapii nikotynizmu jako samodzielna technika albo element psychoterapii. W pierwszym przypadku służy do eliminacji niepożądanego objawu, jakim jest nałóg palenia papierosów. Wtedy to walor terapeutyczny posiada treść sugestii, a nie sam fakt wystąpienia hipnozy. Hipnoza pełni funkcję analogiczną do np. strzykawki zawierającej lek. Tym, co leczy, jest jej zawartość, a nie sama metoda hipnozy.

W drugim ze wzmiankowanych zastosowań wykorzystuje się właściwości samej hipnozy. Jest to więc terapia hipnozą, a nie oddziaływaniem w czasie jej trwania. Stosując ją, uzyskać możemy na przykład redukcję niepokoju związaną z niepaleniem, zwiększenie motywacji do walki z nałogiem.

Można wykorzystywać hipnozę także do zmiany nastawienia uzależnionego do leczenia i swojego nałogu.

Współcześnie stosuje się kilka technik sugestywnej psychoterapii nikotynizmu. Popularna jest technika awersyjna (tworzenie odruchu unikania niepożądanego zachowania poprzez skojarzenia, np. odruchu obrzydzenia z zapachem czy smakiem dymu papierosowego).